"Зарево" гэж үүрийн гэгээ орж, тэнгэрийн хаяа улаанаар гийхийг хэлдэг. Өгүүллэгийн нэр "Заревой дождь" гэдгийг 2 үгээр орчуулж чадсангүй, "Үүр гийхэд орсон бороо" гэхлээр нуршуу болчих гээд. Өгүүллэгийг ч гэсэн үг үсэггүй махчилж орчуулсангүй, гол нь санаа нь. Шукшины хэлэх гэсэн зүйлийн мөн чанарыг алдагдуулахгүй дамжуулахыг л хичээв. Миний орчуулга хийнэ ч гэж юу байхав, мэдээж эх хэл дээр унших нь дээр. Орос хэлэнд таг бол яахав сонирхоно биз.
Дөрөвдүгээр сар дуусаж байв. Байшингуудын дээврээс бөнжигнөх том дусалууд доош унахдаа бүлээн салхинд алгадуулж цонхны шилэнд зөөлөн бууснаар нулимс шиг доош урсана. Ефим Бедарев хэсгийн эмнэлэгт жижигхэн палатны намхан орон дээр хэвтнэ.
Тэрбээр өвчнөөс болж их харлажээ. Их ч ядарч.
Түүнийг эмчлэгч залуу эмч дахин дахин өрөөгөөр нь шагайна.
- За та яаж байна да?
- Хөө шиг цагаан байна, - гэж Ефим сул хариулна; түүний хонхойж цааш орсон хар нүдэнд нь зэрвэсхэн оч гялсхийв. - Буцахдаа бэлдэж байна да.
- Та больсон нь дээр шүү!..
- За тоглосон юм, - гэж Ефим тайтгаруулна. Түүнд эмч залуу таалагддаг байв: их ичимхий, нэрэлхүү нэгэн.
- Эмээ уусан уу?
- Тэгэлгүй яахав! Бие арай дээрдсэн.
Эмч өвтчөнөө шинжиж харав. Ефим харцыг нь хариулахгүй тайван хэвтнэ.
- Итгэхгүй байгаа юм уу? Эмч минь дэ! Чи даанч залуу байна да. Чамд бүр атаархчихлаа.
Эмч улаангаа:
- Итгэж байна, итгэж байна! Та яах гэж дандаа ингэдэг юм бэ?..
Ефим түүний гарыг аяар алгадангаа:
- Бүх зүйл сайн байна хүү минь: би ойлгож байгаа. Одоо гомдоллоод яах ч билээ... Охинтойгоо л уулзчих юмсан...
- Цахилгаан илгээсэн байгаа.
- Сайн байна. - Ефим газар дээрх ганц охиноо л харахыг их хүснэ. - Тэр чинь сайн шүү.
Үдийн алдад палатад хэнч байхгүй байхад онгорхой цонхоор гаднаас цагаан нэхий өмссөн хүн шагайв. Палатыг тойруулж нэг харснаа том толгойноосоо үстэй малгайгаа авч цонхны тавцанг цээжээрээ дэрлээд өгөв. Өрөөнд хайлсан газар, нэхийний үнэр тэр доороо сэнгэнэв.
- Сайн уу Ефим?
Өвчтөн толгойгоо эрүүлж харснаа гайхаж нүд нь томров. Өндийх гэж хөдлөхөд нь нэхийтэй хүн гараа хаялж хориглов:
- Хэвтээ хэвт! Хаачихнав.
Ефим ирсэн зочиныг харсаар...
- Чамайг эргэх гэж ирлээ, - гэж цаадах нь яриа өдөв. Тэрбээр солирдуу нүдээрээ өвчтөнийг хараад байна уу, эсвэл дэргэдүүр нь харна уу гэдгийг тогтооход бэрх. - За тэгээд ямаршуухан байна да?
Ефим ёжтойгоор:
- Маш сайн байна.
Том тэргүүнтэй эр бүгдийг ойлгож буй мэт толгойгоо дохив. Цонхноос бууж нусаа нийчихээд эргээд цонхны тавцанруу авирч гарч ирээд цээжээрээ хэвтэв. Тэд нэг хэсэгтээ бие биенээ дуугуй ширтэлцэв.
- Миний ойлгосноор чи их муу байгаа юм байна да, - гэж том толгойт хэлээд толгойгоороо өмнөхийн адил дохив.
- Чи яах гэж нааш сажилаав? - гэж Ефим асуулаа.
- Аан, хүргэнийдээ зочилж буй ухаантай, - гэж том толгойт дуртайяа хариулав, - тэгээд л чамайг өвдсөнийг мэдлээ. Довжоон дээр сууж байсан чинь бүр нозоороод. Хавар цаг ирлээ дэ, нар ээгээд л, гөөмөн сайхан байнаа гэж бодогдоод. Тийм шүү... Тэгсэн ч гэлээ эрт орой хэзээ нэгэн цагт үхэх л болно. - Тэрбээр мамбасайны сав гаргахаар нэхийнийхээ халаасыг уудлав. - Тэгээд би цааш нь бодлоо л до: бид ингээд л амьдарч байдаг, хүн яаж амьдрах ёстой, тэр жаягийн дагуу л амьдарч байна. Үхлийн тухай бодохгүй шүү дэ. Тэгсэн тэр гэнэт яг дэргэд гараад ирнэ - За сайн уу, намайг мартчихсан уу? гээд л, - том толгойт Ефимруу эгцэлж харав. - Наад захын жишээ чи байна шүү дэ Ефим... - Тэр удаан гэгч ороомгоо шүлсдэв.
- Тэгээд?
- Тэгээд үү? Нэг хүн амьдарч байлаа. Идэвхи царайлаад л, нударгуудын хөрөнгийг хураагаад л... э-э... за бас бус зүйл зөндөө бий дээ. - Том толгойт тамхиныхаа утааг гараараа сэвж гадагшлуулав. - Чи тээр жил сүмийн загалмайг буулгаснаа санаж байна уу?
- Саналгүй яахав.
- Тэ-ээр. Би энэ бүхнийг яах гэж яриад байна вэ гэвэл: тэнд бурхан байгаа эсэх нь ч яахав, дүүрч. Энэ тухай бол биш. Зүгээр мэдмээр байна л да: чамд одоо ямар байна?
- Юу?
- Зовж байна уу?
- Миний сэтгэл зовж байна уу гэж үү? Нударган баячуудыг үгүй хийсэнд үү? Энэ үү?
- Айн, яг наадах чинь.
- Үгүй дэ Кирилл. Огтхон ч үгүй. Харин бурханы нэрийг чи энд дэмий хавчууллаа. Чи бурханд итгэдэггүй шүү дэ. Ядаж одоо худлаа ярихаа болимоор юм.
Кирилл инээмсэглэж:
- Үнэн дэ - би бурханд итгэдэг ч биш. Миний бодлоор түүнд хэнч итгэдэггүй. Цөмөөрөө худлаа жүжиглэдэг.
- Овоо до. Насныхаа эцэст ядаж ухаан сууж эхэлж дэ.
- Цагаасаа өмнө битгий баясаад бай. - Том толгойт гэнэт чухал царайлав. - Би чамайг сүрдүүлэх гэсэн юм биш шүү Ефим, гэхдээ нэг зүйл чамд хэлмээр байна: амьддаа муу зүйл их хийсэн хүн тийм ч амар өөд болдоггүй юм.
- Айчихлаа байз, одоо чичрэх минь л дутаж. Кирька, чи маанаг эр юм да, өмнө нь ч ухаантай байсан биш. Хэ-хэ. Гэгээрэхэн нь л дэ одоо нөгөөх чинь...
- Чи миний өмнө хөгжилтэй дүр эсгэх яахав дэ, өөрт чинь аймар байгаа да үнэндээ, - гэж Кирька үргэлжлүүлэв.
- Би үхэх болоогүй ч юм билүү. Намайг үхэж барина гэж ер нь чамд хэн дуулгав?
- Зүгээр хө, - гэж Кирька намбалаг царайлж дүнсэн ороомгоо шажигнатал соров.
Эмч орж ирэв.
- Энд юу болоод байна? - гэж хөмсөгөө зангидаж асуухдаа Кирькаг олж харав.
- Энэ... миний хөрш байгаа юм, - гэж Ефим хариулав. - Жаахан байг дэ.
- Наад тамхиа боль! Тэгээд та ер нь явсан нь дээр...
- Үгүй ээ, - гэж Ефим эсэргүүцэв, - Байж байг.
Кирька цонхны тавцангаас гулсаж, тамхиныхаа ишийг хичээнгүйлэн гишгэв.
Эмч Ефимын эмийг өгч дэргэд нь жаал сууж байгаад гараад явлаа.
Кирька эргээд цонхны тавцан дээр элгээрээ хэвтэв.
- Энд ч асаргаа сувилгаа сайн юмаа, - гэж тэр хэллээ.
- "Асаргаа сувилгаа сайн" гэнэ шүү, - Ефим түүнийг хоржоонтой дуурайв. Гэнэт түүний дургуй хүрээд явчихав. - Муусайн юмнууд...
- Аяар гэм. Энэ чинь тосгоны зөвлөл чинь биш, эмнэлэг за.
Жаал дуугуй байцгаав.
- Би чамайг хараад нэг зүйл ойлгохгүй юм Ефим, - гэж Кирька гэнэт намуухан, бодлогширсон дуугаар хэлэв, - чи надад муу юм их хийсэн дэ! Аж ахуй, эд хөрөнгийг минь хураасан, тайгаар араатан намнаж буй мэт хөөж туусан, хаа хол газрын мухарлуу цөлж орхисон... Үнэн бээз? Тэгсэн ч надад чамд хар буруу санах зүйл байхгүй. Огт байхгүй гэх нь хаашаа юм: тэр үед чи надад тайгад таарсан бол би эргэлзэлгүй нухаж л орхих байсан. Гэхдээ нүд харанхуйлсан тийм үзэн ядалт надад хэзээ ч байгаагүй юм шүү. Нэг удаа би гэрийн чинь дэргэд үүр цайтал чамайг шөнөжин ажиглаж хэвтэж билээ. Чи бичиг цаас болоод л, яг цонхны харалдаа ширээний ард сууж байсан. Би бараг арваад удаа чамайг онилсон до. Тэгээд гүйцээж чадаагүй. Чи одоо надад итгэхгүй байх л да. Тайгад бол чадах байсан, харин орон гэрт чинь чадахгүй юм билээ. Өөрийгөө хамгийн муу муухайгаар харааж зүхэээд ч гох дарчих тэнхээ надад олдоогүй юм да тэгэхэд.
Ефим дэрнээсээ толгойгоо Кирькагийн зүгт гулсуулж буулган яриаг нь амтархан сонсож байв.
- Чи нэг л эрүүл бус, сумтай юм шиг байж билээ Ефим. Битгий гомдчихоорой - юм санаж ярьж байгаа юм биш шүү. Хэрэлдэж маргах гэж ирсэн ч биш. Чи яагаад бүх юманд хүртээлтэй, хамаг юманд оролцож амьдарч ирсэн чинь надад сонин байна л да. Би талхаа нуугаа л биз. Түүнд чи санаа зовж яах гэсэн юм? Тэр талх чинь минийх шүү дэ.
- Тэнэг амьтан, - гэж Ефим хэлэв.
- Дахиад л тэнэг мангараар нь дуудаад эхэллээ! - Кирька ундуйцав. Би чамтай чухал сэдвээр ярих гэж ирж байхад. Чи бид хоёр одоо юугаа хуваах юм? Хангалттай л энэ насандаа уралцлаа.
- Чи яг юу ойлгомоор байгаа юм?
- Чи амьдралдаа яг юунд хүрэх гэж зүтгэсэн юм? - Кирька зугуухан байцалтаа үргэлжлүүлэв. - Хүн болгонд амьдралынх нь зорилго байдаг. Би жишээ нь баян болохыг хүсдэг байлаа. Чамд тэгээд юу байв да?
- Тэнэг амьтадыг цөөлөх юмсан гэдэг л зорилготой байв.
- Тьфу!.. - Кирька дахиад тамхиныхаа араас гараа явуулав, - Нэг юм асуухлаар л тэс хөндлөн юм урдаас ярих юм.
- Баян болохыг мөрөөддөг байсан гэнэ шүү!.. Хэнийг шулж? Тэнэг юм шиг дүр эсгэчихээд болоогүй ээ бас, зальтай.
- Өөрөө чи тэнэг. Салбархай амьтан. Шинэ амьдрал!. гэж ирээд л. Өөрөө ч хүн шиг амьдраагүй, өрөөлийг ч хүн шиг амьдруулаагүй. Амьдралдаа чи их алдсан да Ефим.
Ефим ханиалгав. Түүний хатаж хорчийсон бие агаар дутагдсанаас болж дээш доош олон хөвөлзнө. Эмч орж ирж бушуухан өвчтөний дэргэд очив.
Кирька доош бууж хашаанаас гарлаа.
Жаргаж буй нарны туяанд эмнэлгийн цонхнууд улаанаар гэрэлтэх үед Ефим Бедаревын бие муудаж эхлэв. Тэрбээр гараа гэдэргэ хаяж дээш харж хэвтнэ. Жаахан байж байгаад л чимээгүйхэн ёолж, хамаг биеэ чангалж, дуулгаваргуй болсон хуруунуудаараа орны нарийн төмөрнөөс гогдож босох гэж тэмцнэ. Гэвч өвчин түүнийг тавихгүй үхлийн халуун илчээр төөнөнө: нүүрлүү нь халуунаар үлээж хөнжлөн дор байхын аргагүй халуун шатна. Халуун манан дунд хамаг юм найган хөвнө...
Ефимийн толгойд эмч болон хотоос сая ирсэн гуч орчим настай охин Нина нь зогсоно.
- Цаг юу болж байна?.. Шөнө үү? - гэж Ефим ухаан оронгуутаа асуулаа.
- Үдэш, нар жаргаж байна.
- Тамхи татах юмсан...
- Болохгүй шүү дэ!
- Хэд сорчихож болно биз дэ?
- Болохгүй! Яаж болох юм ааваа?!
Ефим гомдож дуугаа хураав... Тэгээд дахиад ухаан нь балартна, босох гэж хий тэмцнэ. Нэг удаа ухаан нь орон гаран байхадаа өндийгөөд орон дээрээ суучихав. Охин эмч хоёр нь түүнийг хэвтүүлэхийг оролдоход тэрбээр нэг гараараа ар талд буй дэр тулчихаад, нөгөө гараараа цамцныхаа энгэрийг ярах гэж яаруу сандруу тэмтчинэ. Тэгэх зуураа хурдан хурдан, хоолойгоо исгэрүүлэн байж яаран шивнэнэ:
- Яах гэж? Яах гэж? Би мэднэ! Би бүгдийг мэдэж байна!... - Түүний хуурайшиж улаасан нүдэнд түгшүүр, гашуун харууслын оч гялалзна.
Яаж ийж байгаад түүнийг хэвтүүлэв... Охин нь эцгийнхээ цээжийг тэвэрч аваад эхэр татан уйлав:
- Ааваа! Аав минь!..
Эмч эмэгтэйг палатаас гаргаж өөрөө өвчтөнтэй ганцаар үлдэв.
Ефим чимээгүй болжээ.
Эмч орных нь хөлд сууж түүнийг харна.
- Кирька! - гэж Ефим нүдээ нээлгүй аяархан дуудлаа.
- Яасан? - гэж хэн нэгэн хариу өгөв.
Эмч цочиод эргэв - цонхны цаанаас Кирька Ефимыг хараад зогсож байлаа. Үхэл болон хүний хүч тэнцвэргүй тулааныг тэр түрүүнээс хойш ажигласан юмсанж.
- Та энд юу хийж байгаа юм?
- Харж байна.
- Хэн бэ? Кирька чи юу?
- Би би.
- Ирсэн үү?
- Аанха.
- Зүгээрээ Кирька.., - Ефим шуналтайгаар агаар татаж амьсгална - Би дараа чамтай тухтай ярьнаа... Харамсалтай байна...
- Зүгээрдээ, хэвтэж бай Ефим.
Эмч энэ сонин харилцан ярианаас юу ч ойлгосонгүй. Тэр Ефимыг дэмийрч байна гэж бодож Кирькад явах хэрэгтэйг дохио зангаагаар мэдэгдэв: өвчтөний бие тааруу байлаа.
Кирькагийн толгой ч алга болов.
Шөнө дууслаа. Тэнгэрийн хаяа цайрах талд үүл цугларч. Нам дор газрын намаг мэт үнэртэх халуун чийг ханхалж эхлэв - бороо орохын шинж дэ.
Хаа нэгтээ машин давхиад өнгөрөв; хэдэн нохой гинжээ хангинуулан үүрийн аниргүйг эвдэж сөөнгөтөн хуцацгаав.
Ефим дээр эмч охин хоёр нь тонгойсон харагдна.
- Дуусаа юу? - гэж Ефим уруулаараа асуув.
Эмэгтэйн эрүү чичрээд явчихлаа. Эмч сандарч:
- Юу ярина вэ Ефим Назарыч! Тэнэг юм бүү ярь...
- Цонхоо нээ.
- Онгорхой байна.
- Бачуураад байна... Нина, охин минь... хүүхдүүдээ... м.м... - Ефим бөхсөн харцаа хажуу тийш шилжүүлж, хөнжил доороо тэнийв... Нүүр нь цонхийж цайрсан байна. Ханиалгав... Амнаас нь дэрэн дээр нарийн зурвас цус урсав. Сүүлийн хүчээ шавхаж ухасхийж орон дээр суулаа.
Эмч охин хоёр түшээд авав.
Ефимын хоолойд нэг зүйл бургилна. Тэр юм хэлэхийг хүсэвч хий л мөөрнө. Толгой нь тогтохгүй санжигнаж эмч болон бүсгүйн цагаан халатыг бүлээн цусаараа будаж, дэмий л юм хэлэх гэж оролдно.
- Хэцүүдлээ юу Ефим? - гэж санаа зовсон өнгөөр хөндлөнгийн хоолой гэнэт асуув - цонхон дээр дахиад Кирька зогсож байв. Түүнд хэнч хариулсангүй. Сонссон хүн ч байхгүй байх.
Ефим охиныхоо гар дээр хүнд оргиод явчихав... Түүнийг эвтэйхэн орон дээр нь хэвтүүллээ. Чив чимээгүй боллоо.
Бүсгүй орны дэргэд зог тусав. Эцгийгээ том нүдээр харсаар. Цонхны шилийг борооны эхний том дусалууд цохилоо; эмнэлгийн цэцэрлэгт ургасан моднууд гэнэт хөдөлгөөн орж, мөчирнүүд нь найгаж шуугиж эхлэв.
Салхи хүчтэй үлээхэд палатын цонхоор цаасны өөдөс хийсч орж ирэн эмэгтэйн хөлний дэргэд унав. Тэр цочиж сэргээд эцгийнхээ дэргэд сөхөрч унав...
Кирька эмнэлгээс аажуухан холдож явна. Малгайгаа өмсөхөө мартаад гартаа барьжээ. Бороо толгойг нь угааж нүүр хүзүүгээр нь дамжин захных нь араар урсан орно, нэхийг нь бороон дусалууд бөмбөрдөнө. Энэ жилийн анхны, хүн бүхний хүсэн хүлээсэн бороо энэ байв.
Кирька газарлуу гунигтай ширтэж алхана. Тэр Ефим Бедаревыг өрөвдсөөр байв. Энэ мөчид яагаад өрөвдөж байгааг нь хэнч хэлж чадахгүй. Гуниг ба өрөвдөл. Өөр юу ч байхгүй.
Бороо шаагиж, зам дээр хэдэн мянгаараа гэрэлтэх урт зурвасууд хөгжинө. Шалбааг, шуудуунд ус буцалж бургилж байв...
Дөрөвдүгээр сар дуусаж байв. Байшингуудын дээврээс бөнжигнөх том дусалууд доош унахдаа бүлээн салхинд алгадуулж цонхны шилэнд зөөлөн бууснаар нулимс шиг доош урсана. Ефим Бедарев хэсгийн эмнэлэгт жижигхэн палатны намхан орон дээр хэвтнэ.
Тэрбээр өвчнөөс болж их харлажээ. Их ч ядарч.
Түүнийг эмчлэгч залуу эмч дахин дахин өрөөгөөр нь шагайна.
- За та яаж байна да?
- Хөө шиг цагаан байна, - гэж Ефим сул хариулна; түүний хонхойж цааш орсон хар нүдэнд нь зэрвэсхэн оч гялсхийв. - Буцахдаа бэлдэж байна да.
- Та больсон нь дээр шүү!..
- За тоглосон юм, - гэж Ефим тайтгаруулна. Түүнд эмч залуу таалагддаг байв: их ичимхий, нэрэлхүү нэгэн.
- Эмээ уусан уу?
- Тэгэлгүй яахав! Бие арай дээрдсэн.
Эмч өвтчөнөө шинжиж харав. Ефим харцыг нь хариулахгүй тайван хэвтнэ.
- Итгэхгүй байгаа юм уу? Эмч минь дэ! Чи даанч залуу байна да. Чамд бүр атаархчихлаа.
Эмч улаангаа:
- Итгэж байна, итгэж байна! Та яах гэж дандаа ингэдэг юм бэ?..
Ефим түүний гарыг аяар алгадангаа:
- Бүх зүйл сайн байна хүү минь: би ойлгож байгаа. Одоо гомдоллоод яах ч билээ... Охинтойгоо л уулзчих юмсан...
- Цахилгаан илгээсэн байгаа.
- Сайн байна. - Ефим газар дээрх ганц охиноо л харахыг их хүснэ. - Тэр чинь сайн шүү.
Үдийн алдад палатад хэнч байхгүй байхад онгорхой цонхоор гаднаас цагаан нэхий өмссөн хүн шагайв. Палатыг тойруулж нэг харснаа том толгойноосоо үстэй малгайгаа авч цонхны тавцанг цээжээрээ дэрлээд өгөв. Өрөөнд хайлсан газар, нэхийний үнэр тэр доороо сэнгэнэв.
- Сайн уу Ефим?
Өвчтөн толгойгоо эрүүлж харснаа гайхаж нүд нь томров. Өндийх гэж хөдлөхөд нь нэхийтэй хүн гараа хаялж хориглов:
- Хэвтээ хэвт! Хаачихнав.
Ефим ирсэн зочиныг харсаар...
- Чамайг эргэх гэж ирлээ, - гэж цаадах нь яриа өдөв. Тэрбээр солирдуу нүдээрээ өвчтөнийг хараад байна уу, эсвэл дэргэдүүр нь харна уу гэдгийг тогтооход бэрх. - За тэгээд ямаршуухан байна да?
Ефим ёжтойгоор:
- Маш сайн байна.
Том тэргүүнтэй эр бүгдийг ойлгож буй мэт толгойгоо дохив. Цонхноос бууж нусаа нийчихээд эргээд цонхны тавцанруу авирч гарч ирээд цээжээрээ хэвтэв. Тэд нэг хэсэгтээ бие биенээ дуугуй ширтэлцэв.
- Миний ойлгосноор чи их муу байгаа юм байна да, - гэж том толгойт хэлээд толгойгоороо өмнөхийн адил дохив.
- Чи яах гэж нааш сажилаав? - гэж Ефим асуулаа.
- Аан, хүргэнийдээ зочилж буй ухаантай, - гэж том толгойт дуртайяа хариулав, - тэгээд л чамайг өвдсөнийг мэдлээ. Довжоон дээр сууж байсан чинь бүр нозоороод. Хавар цаг ирлээ дэ, нар ээгээд л, гөөмөн сайхан байнаа гэж бодогдоод. Тийм шүү... Тэгсэн ч гэлээ эрт орой хэзээ нэгэн цагт үхэх л болно. - Тэрбээр мамбасайны сав гаргахаар нэхийнийхээ халаасыг уудлав. - Тэгээд би цааш нь бодлоо л до: бид ингээд л амьдарч байдаг, хүн яаж амьдрах ёстой, тэр жаягийн дагуу л амьдарч байна. Үхлийн тухай бодохгүй шүү дэ. Тэгсэн тэр гэнэт яг дэргэд гараад ирнэ - За сайн уу, намайг мартчихсан уу? гээд л, - том толгойт Ефимруу эгцэлж харав. - Наад захын жишээ чи байна шүү дэ Ефим... - Тэр удаан гэгч ороомгоо шүлсдэв.
- Тэгээд?
- Тэгээд үү? Нэг хүн амьдарч байлаа. Идэвхи царайлаад л, нударгуудын хөрөнгийг хураагаад л... э-э... за бас бус зүйл зөндөө бий дээ. - Том толгойт тамхиныхаа утааг гараараа сэвж гадагшлуулав. - Чи тээр жил сүмийн загалмайг буулгаснаа санаж байна уу?
- Саналгүй яахав.
- Тэ-ээр. Би энэ бүхнийг яах гэж яриад байна вэ гэвэл: тэнд бурхан байгаа эсэх нь ч яахав, дүүрч. Энэ тухай бол биш. Зүгээр мэдмээр байна л да: чамд одоо ямар байна?
- Юу?
- Зовж байна уу?
- Миний сэтгэл зовж байна уу гэж үү? Нударган баячуудыг үгүй хийсэнд үү? Энэ үү?
- Айн, яг наадах чинь.
- Үгүй дэ Кирилл. Огтхон ч үгүй. Харин бурханы нэрийг чи энд дэмий хавчууллаа. Чи бурханд итгэдэггүй шүү дэ. Ядаж одоо худлаа ярихаа болимоор юм.
Кирилл инээмсэглэж:
- Үнэн дэ - би бурханд итгэдэг ч биш. Миний бодлоор түүнд хэнч итгэдэггүй. Цөмөөрөө худлаа жүжиглэдэг.
- Овоо до. Насныхаа эцэст ядаж ухаан сууж эхэлж дэ.
- Цагаасаа өмнө битгий баясаад бай. - Том толгойт гэнэт чухал царайлав. - Би чамайг сүрдүүлэх гэсэн юм биш шүү Ефим, гэхдээ нэг зүйл чамд хэлмээр байна: амьддаа муу зүйл их хийсэн хүн тийм ч амар өөд болдоггүй юм.
- Айчихлаа байз, одоо чичрэх минь л дутаж. Кирька, чи маанаг эр юм да, өмнө нь ч ухаантай байсан биш. Хэ-хэ. Гэгээрэхэн нь л дэ одоо нөгөөх чинь...
- Чи миний өмнө хөгжилтэй дүр эсгэх яахав дэ, өөрт чинь аймар байгаа да үнэндээ, - гэж Кирька үргэлжлүүлэв.
- Би үхэх болоогүй ч юм билүү. Намайг үхэж барина гэж ер нь чамд хэн дуулгав?
- Зүгээр хө, - гэж Кирька намбалаг царайлж дүнсэн ороомгоо шажигнатал соров.
Эмч орж ирэв.
- Энд юу болоод байна? - гэж хөмсөгөө зангидаж асуухдаа Кирькаг олж харав.
- Энэ... миний хөрш байгаа юм, - гэж Ефим хариулав. - Жаахан байг дэ.
- Наад тамхиа боль! Тэгээд та ер нь явсан нь дээр...
- Үгүй ээ, - гэж Ефим эсэргүүцэв, - Байж байг.
Кирька цонхны тавцангаас гулсаж, тамхиныхаа ишийг хичээнгүйлэн гишгэв.
Эмч Ефимын эмийг өгч дэргэд нь жаал сууж байгаад гараад явлаа.
Кирька эргээд цонхны тавцан дээр элгээрээ хэвтэв.
- Энд ч асаргаа сувилгаа сайн юмаа, - гэж тэр хэллээ.
- "Асаргаа сувилгаа сайн" гэнэ шүү, - Ефим түүнийг хоржоонтой дуурайв. Гэнэт түүний дургуй хүрээд явчихав. - Муусайн юмнууд...
- Аяар гэм. Энэ чинь тосгоны зөвлөл чинь биш, эмнэлэг за.
Жаал дуугуй байцгаав.
- Би чамайг хараад нэг зүйл ойлгохгүй юм Ефим, - гэж Кирька гэнэт намуухан, бодлогширсон дуугаар хэлэв, - чи надад муу юм их хийсэн дэ! Аж ахуй, эд хөрөнгийг минь хураасан, тайгаар араатан намнаж буй мэт хөөж туусан, хаа хол газрын мухарлуу цөлж орхисон... Үнэн бээз? Тэгсэн ч надад чамд хар буруу санах зүйл байхгүй. Огт байхгүй гэх нь хаашаа юм: тэр үед чи надад тайгад таарсан бол би эргэлзэлгүй нухаж л орхих байсан. Гэхдээ нүд харанхуйлсан тийм үзэн ядалт надад хэзээ ч байгаагүй юм шүү. Нэг удаа би гэрийн чинь дэргэд үүр цайтал чамайг шөнөжин ажиглаж хэвтэж билээ. Чи бичиг цаас болоод л, яг цонхны харалдаа ширээний ард сууж байсан. Би бараг арваад удаа чамайг онилсон до. Тэгээд гүйцээж чадаагүй. Чи одоо надад итгэхгүй байх л да. Тайгад бол чадах байсан, харин орон гэрт чинь чадахгүй юм билээ. Өөрийгөө хамгийн муу муухайгаар харааж зүхэээд ч гох дарчих тэнхээ надад олдоогүй юм да тэгэхэд.
Ефим дэрнээсээ толгойгоо Кирькагийн зүгт гулсуулж буулган яриаг нь амтархан сонсож байв.
- Чи нэг л эрүүл бус, сумтай юм шиг байж билээ Ефим. Битгий гомдчихоорой - юм санаж ярьж байгаа юм биш шүү. Хэрэлдэж маргах гэж ирсэн ч биш. Чи яагаад бүх юманд хүртээлтэй, хамаг юманд оролцож амьдарч ирсэн чинь надад сонин байна л да. Би талхаа нуугаа л биз. Түүнд чи санаа зовж яах гэсэн юм? Тэр талх чинь минийх шүү дэ.
- Тэнэг амьтан, - гэж Ефим хэлэв.
- Дахиад л тэнэг мангараар нь дуудаад эхэллээ! - Кирька ундуйцав. Би чамтай чухал сэдвээр ярих гэж ирж байхад. Чи бид хоёр одоо юугаа хуваах юм? Хангалттай л энэ насандаа уралцлаа.
- Чи яг юу ойлгомоор байгаа юм?
- Чи амьдралдаа яг юунд хүрэх гэж зүтгэсэн юм? - Кирька зугуухан байцалтаа үргэлжлүүлэв. - Хүн болгонд амьдралынх нь зорилго байдаг. Би жишээ нь баян болохыг хүсдэг байлаа. Чамд тэгээд юу байв да?
- Тэнэг амьтадыг цөөлөх юмсан гэдэг л зорилготой байв.
- Тьфу!.. - Кирька дахиад тамхиныхаа араас гараа явуулав, - Нэг юм асуухлаар л тэс хөндлөн юм урдаас ярих юм.
- Баян болохыг мөрөөддөг байсан гэнэ шүү!.. Хэнийг шулж? Тэнэг юм шиг дүр эсгэчихээд болоогүй ээ бас, зальтай.
- Өөрөө чи тэнэг. Салбархай амьтан. Шинэ амьдрал!. гэж ирээд л. Өөрөө ч хүн шиг амьдраагүй, өрөөлийг ч хүн шиг амьдруулаагүй. Амьдралдаа чи их алдсан да Ефим.
Ефим ханиалгав. Түүний хатаж хорчийсон бие агаар дутагдсанаас болж дээш доош олон хөвөлзнө. Эмч орж ирж бушуухан өвчтөний дэргэд очив.
Кирька доош бууж хашаанаас гарлаа.
Жаргаж буй нарны туяанд эмнэлгийн цонхнууд улаанаар гэрэлтэх үед Ефим Бедаревын бие муудаж эхлэв. Тэрбээр гараа гэдэргэ хаяж дээш харж хэвтнэ. Жаахан байж байгаад л чимээгүйхэн ёолж, хамаг биеэ чангалж, дуулгаваргуй болсон хуруунуудаараа орны нарийн төмөрнөөс гогдож босох гэж тэмцнэ. Гэвч өвчин түүнийг тавихгүй үхлийн халуун илчээр төөнөнө: нүүрлүү нь халуунаар үлээж хөнжлөн дор байхын аргагүй халуун шатна. Халуун манан дунд хамаг юм найган хөвнө...
Ефимийн толгойд эмч болон хотоос сая ирсэн гуч орчим настай охин Нина нь зогсоно.
- Цаг юу болж байна?.. Шөнө үү? - гэж Ефим ухаан оронгуутаа асуулаа.
- Үдэш, нар жаргаж байна.
- Тамхи татах юмсан...
- Болохгүй шүү дэ!
- Хэд сорчихож болно биз дэ?
- Болохгүй! Яаж болох юм ааваа?!
Ефим гомдож дуугаа хураав... Тэгээд дахиад ухаан нь балартна, босох гэж хий тэмцнэ. Нэг удаа ухаан нь орон гаран байхадаа өндийгөөд орон дээрээ суучихав. Охин эмч хоёр нь түүнийг хэвтүүлэхийг оролдоход тэрбээр нэг гараараа ар талд буй дэр тулчихаад, нөгөө гараараа цамцныхаа энгэрийг ярах гэж яаруу сандруу тэмтчинэ. Тэгэх зуураа хурдан хурдан, хоолойгоо исгэрүүлэн байж яаран шивнэнэ:
- Яах гэж? Яах гэж? Би мэднэ! Би бүгдийг мэдэж байна!... - Түүний хуурайшиж улаасан нүдэнд түгшүүр, гашуун харууслын оч гялалзна.
Яаж ийж байгаад түүнийг хэвтүүлэв... Охин нь эцгийнхээ цээжийг тэвэрч аваад эхэр татан уйлав:
- Ааваа! Аав минь!..
Эмч эмэгтэйг палатаас гаргаж өөрөө өвчтөнтэй ганцаар үлдэв.
Ефим чимээгүй болжээ.
Эмч орных нь хөлд сууж түүнийг харна.
- Кирька! - гэж Ефим нүдээ нээлгүй аяархан дуудлаа.
- Яасан? - гэж хэн нэгэн хариу өгөв.
Эмч цочиод эргэв - цонхны цаанаас Кирька Ефимыг хараад зогсож байлаа. Үхэл болон хүний хүч тэнцвэргүй тулааныг тэр түрүүнээс хойш ажигласан юмсанж.
- Та энд юу хийж байгаа юм?
- Харж байна.
- Хэн бэ? Кирька чи юу?
- Би би.
- Ирсэн үү?
- Аанха.
- Зүгээрээ Кирька.., - Ефим шуналтайгаар агаар татаж амьсгална - Би дараа чамтай тухтай ярьнаа... Харамсалтай байна...
- Зүгээрдээ, хэвтэж бай Ефим.
Эмч энэ сонин харилцан ярианаас юу ч ойлгосонгүй. Тэр Ефимыг дэмийрч байна гэж бодож Кирькад явах хэрэгтэйг дохио зангаагаар мэдэгдэв: өвчтөний бие тааруу байлаа.
Кирькагийн толгой ч алга болов.
Шөнө дууслаа. Тэнгэрийн хаяа цайрах талд үүл цугларч. Нам дор газрын намаг мэт үнэртэх халуун чийг ханхалж эхлэв - бороо орохын шинж дэ.
Хаа нэгтээ машин давхиад өнгөрөв; хэдэн нохой гинжээ хангинуулан үүрийн аниргүйг эвдэж сөөнгөтөн хуцацгаав.
Ефим дээр эмч охин хоёр нь тонгойсон харагдна.
- Дуусаа юу? - гэж Ефим уруулаараа асуув.
Эмэгтэйн эрүү чичрээд явчихлаа. Эмч сандарч:
- Юу ярина вэ Ефим Назарыч! Тэнэг юм бүү ярь...
- Цонхоо нээ.
- Онгорхой байна.
- Бачуураад байна... Нина, охин минь... хүүхдүүдээ... м.м... - Ефим бөхсөн харцаа хажуу тийш шилжүүлж, хөнжил доороо тэнийв... Нүүр нь цонхийж цайрсан байна. Ханиалгав... Амнаас нь дэрэн дээр нарийн зурвас цус урсав. Сүүлийн хүчээ шавхаж ухасхийж орон дээр суулаа.
Эмч охин хоёр түшээд авав.
Ефимын хоолойд нэг зүйл бургилна. Тэр юм хэлэхийг хүсэвч хий л мөөрнө. Толгой нь тогтохгүй санжигнаж эмч болон бүсгүйн цагаан халатыг бүлээн цусаараа будаж, дэмий л юм хэлэх гэж оролдно.
- Хэцүүдлээ юу Ефим? - гэж санаа зовсон өнгөөр хөндлөнгийн хоолой гэнэт асуув - цонхон дээр дахиад Кирька зогсож байв. Түүнд хэнч хариулсангүй. Сонссон хүн ч байхгүй байх.
Ефим охиныхоо гар дээр хүнд оргиод явчихав... Түүнийг эвтэйхэн орон дээр нь хэвтүүллээ. Чив чимээгүй боллоо.
Бүсгүй орны дэргэд зог тусав. Эцгийгээ том нүдээр харсаар. Цонхны шилийг борооны эхний том дусалууд цохилоо; эмнэлгийн цэцэрлэгт ургасан моднууд гэнэт хөдөлгөөн орж, мөчирнүүд нь найгаж шуугиж эхлэв.
Салхи хүчтэй үлээхэд палатын цонхоор цаасны өөдөс хийсч орж ирэн эмэгтэйн хөлний дэргэд унав. Тэр цочиж сэргээд эцгийнхээ дэргэд сөхөрч унав...
Кирька эмнэлгээс аажуухан холдож явна. Малгайгаа өмсөхөө мартаад гартаа барьжээ. Бороо толгойг нь угааж нүүр хүзүүгээр нь дамжин захных нь араар урсан орно, нэхийг нь бороон дусалууд бөмбөрдөнө. Энэ жилийн анхны, хүн бүхний хүсэн хүлээсэн бороо энэ байв.
Кирька газарлуу гунигтай ширтэж алхана. Тэр Ефим Бедаревыг өрөвдсөөр байв. Энэ мөчид яагаад өрөвдөж байгааг нь хэнч хэлж чадахгүй. Гуниг ба өрөвдөл. Өөр юу ч байхгүй.
Бороо шаагиж, зам дээр хэдэн мянгаараа гэрэлтэх урт зурвасууд хөгжинө. Шалбааг, шуудуунд ус буцалж бургилж байв...
Ene ih yumiig orchuulaad tavina gedeg bas ih hudulmur shuu, thx ganzo ah
ReplyDelete